Έρευνα: Ο δε ανήρ να φοβείται τη... γυνή
Αναμφίβολα, οι εκφράσεις βίας στην ερωτική σχέση είναι φαινόμενο υπαρκτό. Δεν είναι όμως μονοδιάστατο. Δεν είναι πάντα η γυναίκα το θύμα. Συχνά μπορεί να είναι ο θύτης. Η βασική διαφορά είναι ότι η κακοποιημένη γυναίκα κερδίζει πάντα τη συμπάθεια της κοινωνίας ενώ ο κακοποιημένος άνδρας προκαλεί συνήθως τη χλεύη.
Από την Κατερίνα Χτενέλη (kxteneli@hol. gr)
«Είμαστε μαζί οκτώ χρόνια. Εχουμε έναν γιο ενάμισι έτους. Εκείνη ανέκαθεν προκαλούσε καυγάδες με το παραμικρό και μετά τα ξέχναγε όλα. «Ανασφάλειες με τη δουλειά», έλεγα και έκανα υπομονή. Τίποτα δεν της ζητούσα, μόνον ηρεμία και αγάπη. Μετά τη γέννα τα πράγματα χειροτέρεψαν.
Από την Κατερίνα Χτενέλη (kxteneli@hol. gr)
«Είμαστε μαζί οκτώ χρόνια. Εχουμε έναν γιο ενάμισι έτους. Εκείνη ανέκαθεν προκαλούσε καυγάδες με το παραμικρό και μετά τα ξέχναγε όλα. «Ανασφάλειες με τη δουλειά», έλεγα και έκανα υπομονή. Τίποτα δεν της ζητούσα, μόνον ηρεμία και αγάπη. Μετά τη γέννα τα πράγματα χειροτέρεψαν.
Από τότε δεν έχουμε ούτε σεξουαλική επαφή -έχει κατάθλιψη, λέει. Ούτε το παιδί δεν με άφηνε να ακουμπήσω μετά τη δουλειά γιατί «κουβαλούσα μικρόβια». Εχω κοιμηθεί πολλές φορές στο αυτοκίνητο και στον καναπέ ή αναγκάζομαι να φεύγω για ώρες από το σπίτι. Με βρίζει «άχρηστο, ανίκανο», ακόμα και μπροστά στη μάνα μου. Εμένα, που δούλευα δυο δουλειές για να μην της λείψει τίποτα. Υπάρχει κόντρα με τη μάνα μου γιατί παρενέβαινε στη σχέση μας. Με δύο παλεύω και καμιά τους δεν δείχνει κατανόηση. Στους φίλους με παινεύει, με καλοπιάνει, δεν αντιμιλά και όταν άρχισα να λέω τι γίνεται και ότι θέλω να χωρίσω, μόνον τρελό που δεν με είπαν.
Τώρα που άρχισε να βγάζει και πιο πολλά λεφτά από μένα, με έχει τσακίσει. Εγώ τα κάνω όλα στο σπίτι αλλά ποτέ δεν τα κάνω σωστά. Ναι, ντρέπομαι τους φίλους, την οικογένειά μου και τους γείτονες που μας ακούνε. Αλλά τι να κάνω; Εχω ένα παιδί. Εγώ φταίω, που δεν της το έκοψα μαχαίρι από την αρχή. Αυτό μου λένε όλοι. Προσπάθησα αλλά μάλλον δεν ήμουν αρκετά αυστηρός. Ποτέ δεν σήκωσα χέρι πάνω της. Είμαι ήρεμος άνθρωπος. Μπορεί να τη θυμώνει κι αυτό... Τώρα απλώς συγκατοικούμε. Ξεκίνησα το διαζύγιο και θα διεκδικήσω την επιμέλεια του παιδιού μου. Ομως, μάλλον δεν θα μου το δώσουν και με απειλεί ότι θα το βλέπω μόνον τις Κυριακές. Κατά βάθος, θα ήθελα να αλλάξουν τα πράγματα μεταξύ μας. Ντρέπομαι όταν συζητάω γι' αυτά, νιώθω οργή και αγανάκτηση. Στη δουλειά μου έχω γίνει ευερέθιστος και επιθετικός. Φοβάμαι μη χειροδικήσω καμιά μέρα. Οι περισσότεροι φίλοι μου «τρώνε» μεγάλη πίεση από τις γυναίκες τους. Και είναι καλές κοπέλες, τις ξέρω...».
Γιάννης, 36 χρόνων
Άκουγα τον Γιάννη όση ώρα μού περιέγραφε το χρονικό της κακοποίησης από τη γυναίκα του και δεν κατάφερνα να βγάλω από το μυαλό μου όλες αυτές τις τηλεοπτικές εκπομπές, τα άρθρα, τις έρευνες, τις γραμμές βοήθειας, τα διαφημιστικά σποτ κοινωνικών μηνυμάτων, τις καμπάνιες ευαισθητοποίησης που κατά καιρούς έχουμε όλοι δει, με πρωταγωνίστριες αποκλειστικά γυναίκες. Σκεφτόμουν επίσης ότι αν δεν είχε πέσει στα χέρια μου η έρευνα του επίκουρου καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Ευστράτιου Παπάνη, με θέμα την κακοποίηση των ανδρών από τις συντρόφους τους, ίσως και να μην πίστευα -από καθαρά γυναικεία αλληλεγγύη- όσα μου έλεγε ή το πολύ πολύ να τον είχα ως μεμονωμένο περιστατικό. Ηξερα, όμως, ήδη ότι, σύμφωνα με την έρευνα, ο Γιάννης ανήκει στο 89,3% των παντρεμένων ανδρών που πέφτει θύμα ψυχολογικής ή και σωματικής βίας από τις συντρόφους τους. Η συγκεκριμένη έρευνα, επιχειρώντας να δει πίσω από τις κλειστές πόρτες των ζευγαριών, φέρνει στην επιφάνεια ένα καλά κρυμμένο μυστικό, ένα θέμα ταμπού για την ελληνική κοινωνία: τους άνδρες-θύματα.
Οι αριθμοί που σοκάρουν
Σύμφωνα με την έρευνα, από το 89,3% των ανδρών που δηλώνει κακοποίηση, το 12,7% χρειάστηκε να καταφύγει σε νοσοκομείο λόγω των τραυμάτων ενώ το 23% επιτιθέμενων γυναικών ανέφερε ότι σκόπευε τον σοβαρό τραυματισμό τους. Στην Ελλάδα μπορεί αυτή να είναι μια από τις πρώτες σχετικές έρευνες που έχουν γίνει, όμως, ήδη από το 1974 ανάλογες κοινωνιολογικές έρευνες είχαν διαπιστώσει ότι οι άνδρες σύζυγοι έπεφταν θύματα βίας σχεδόν με την ίδια συχνότητα όσο και οι γυναίκες. Το 1994 στις ΗΠΑ 167.000 άνδρες κατήγγειλαν ότι είχαν δεχτεί σωματική βία από τις συντρόφους τους και πολύ περισσότεροι παραδέχτηκαν ότι έχουν βιώσει παρόμοια περιστατικά, τα οποία δεν ανέφεραν για να μη γελοιοποιηθούν.
«Σιλάνς, Παναγιωτάκη!»
Η σωματική κακοποίηση είναι εύκολα αναγνωρίσιμη. Δεν ισχύει όμως το ίδιο και για την ψυχολογική-συναισθηματική κακοποίηση. Οι συνεχείς προσβολές, οι απειλές για τη ζωή ή τη σωματική ακεραιότητα, η υπερβολική ζήλια και η κτητικότητα, οι φωνές, η διαρκής γκρίνια, οι ειρωνείες, η γελοιοποίηση μπροστά σε άλλους, ο οικονομικός έλεγχος, η αποκοπή του συντρόφου από συγγενείς και φίλους, η άσκηση ελέγχου σε κάθε πτυχή της ζωής του, η υποτίμηση, οι κατηγορίες και η απόδοση ευθυνών, η αδιαφορία και τα ψέματα, είναι κάποιες από τις εκφράσεις της. Ο καρτερικός Παναγιωτάκης της «Μαντάμ Σουσού» και ο φοβισμένος Ζαχαρίας της «Χοντρής του Θησαυρού» μπορεί να είναι καρικατούρες συζύγων-θυμάτων που μας προκαλούν γέλιο, όμως, όσοι υφίστανται ψυχολογική κακοποίηση βιώνουν πολύ επώδυνα συναισθήματα. Νιώθουν στρες, φόβο, αγωνία, πανικό, σύγχυση, κατάθλιψη, συναισθηματικό πάγωμα, αισθήματα αχρηστίας, ενοχής, ντροπής, έχουν κενά μνήμης και διαστρεβλωμένη αντίληψη του χρόνου.
Με τον καιρό, αυτές οι δυσάρεστες συναισθηματικές εμπειρίες αρχίζουν να εκφράζονται στην καθημερινότητα με συμπτώματα όπως άστατες αντιδράσεις, έλλειψη ενδιαφέροντος, υπερβολική εξάρτηση από τον θύτη, απομόνωση, άγχος για επιστροφή στο σπίτι, διαταραχές ύπνου, αυξανόμενη χρήση και εξάρτηση αλκοόλ και ουσιών, ανεξήγητους σωματικούς πόνους, διατροφικές διαταραχές ως και τάσεις αυτοκτονίας.
Αναπαραγωγή ενός κακού μοντέλου
Η έρευνα των Follingstad (1991) έδειξε ότι τα φαινόμενα της ανδρικής κακοποίησης δεν οφείλονται σε αυτοάμυνα αλλά έχουν τα χαρακτηριστικά κανονικής επίθεσης, που αποδίδεται στον θυμό, στην εκδίκηση, στην αδυναμία έκφρασης των συναισθημάτων, στην άσκηση εξουσίας, στη ζήλια, στην έλλειψη κατανόησης, στο άγχος και στη διεκδίκηση του ελέγχου. Για ποιον λόγο όμως οι γυναίκες, σύμφωνα με τις έρευνες, αναπαράγουν ένα κακό ανδρικό πρότυπο συμπεριφοράς και γιατί διπλασιάζουν τη συχνότητα των βίαιων συμπεριφορών τους ανά δεκαετία; Η κοινωνιολόγος-ψυχαναλύτρια Σοφία Μωραΐτου εξηγεί: «Η γυναίκα κέρδισε μια θέση στην αγορά εργασίας χωρίς να έχει αλλάξει το κοινωνικοοικονομικό σύστημα. Αλλαξαν όμως οι επιμέρους ρόλοι. Η γυναίκα της δεκαετίας του 1950 ήταν μεν καταπιεσμένη αλλά ήταν και προστατευμένη.
Για την επιβίωσή της φρόντιζαν οι άλλοι. Τώρα, είναι εκτεθειμένη στη βία της καθημερινής επιβίωσης. Εκτός από το σπίτι και τα παιδιά συμμετέχει στα άγχη, στις αγωνίες και στις ματαιώσεις μιας ζωής συχνά διαφορετικής από αυτήν που ονειρεύτηκε. Ετσι γίνεται και εκείνη βίαιη. Το στερεότυπο της «γκρινιάρας», «υστερικής» γυναίκας που οι άνδρες, λόγω δικής τους υπεροχής, έβλεπαν ως «χαριτωμένη» και αποδέχονταν με συγκατάβαση, τώρα παίρνει άλλη μορφή. Γίνεται η γυναίκα που ασκεί ψυχολογική βία, λέει λόγια απρεπή, βρίζει, φωνάζει, υποτιμά και απειλεί. Σχετίζεται με άνδρες που και αυτοί έχουν χάσει τα προνόμια των πρότερων ρόλων τους, που συχνά βγάζουν λιγότερα από εκείνες και που τα πρότυπα με τα οποία μεγάλωσαν έχουν καταλυθεί».
Σπάζοντας τον «άρρωστο κύκλο»
«Ημασταν ένα χαρούμενο ζευγάρι, μέχρι που έμεινε έγκυος. Τότε άρχισε να της βγαίνει ανταγωνισμός μαζί μου, λες και έπρεπε να πάψω να υπάρχω επειδή θα κάναμε παιδί. Εγινε υστερική, επιθετική, με υποτιμούσε, μέχρι που άρχισε και να χειροδικεί εναντίον μου εκμεταλλευόμενη την εγκυμοσύνη της. Αυτά συνεχίστηκαν και μετά τη γέννηση του παιδιού μας. Ενιωθα απελπισία και απόγνωση για το παιδί μου. Μου πήρε τρία χρόνια αλλά τελικά κατάφερα κι έφυγα από αυτή τη σχέση. Εκτοτε δεν ασχολήθηκα ξανά μαζί της, παρ' όλο που έκανε πολλές προσπάθειες να με θυμώνει και να μπερδεύει τη σχέση μου με τον γιο μου. Βία είχαμε βιώσει και οι δύο από τις οικογένειές μας, οι πατεράδες μας είχαν συχνά βίαια ξεσπάσματα. Πιστεύω ότι η επιθετικότητα και η βία είναι θέμα οικογενειακής κουλτούρας, βιωμάτων, ότι «διδάσκεται» από γενιά σε γενιά και ότι πρέπει να συνηγορούν δύο για την ύπαρξή της. Εγώ δεν ήθελα να συντηρήσω τέτοιες καταστάσεις και προτίμησα να φύγω. Το παιδί μου δεν το έχασα, αλλά το στερήθηκα και αυτό ήταν τεράστιο κόστος. Σήμερα είμαι πολύ υπερήφανος που κατάφερα να πω «όχι άλλο» σπάζοντας αυτόν τον «άρρωστο κύκλο» και να δώσω ένα παράδειγμα αξιοπρέπειας στον γιο μου».
Κώστας, 42 χρόνων
Στην ψυχολογική βία που αντιμετωπίζουν οι διαζευγμένοι ή οι εν διαστάσει άνδρες περιλαμβάνεται και το σύνδρομο της γονικής αποξένωσης, όπου η γυναίκα στρέφει τα παιδιά εναντίον του πατέρα. Οι μητέρες αναλαμβάνουν την κηδεμονία των παιδιών στο 87,1% των περιπτώσεων, έναντι του 12,9% των πατεράδων. Μία από τις βασικές δικαιολογίες που χρησιμοποιούν τα ζευγάρια προκειμένου να μη χωρίσουν είναι τα παιδιά. Ομως τα παιδιά που είναι μάρτυρες ενός καθημερινού βασανιστηρίου, ακόμη κι αν τα ίδια δεν υφίστανται σωματική βία, αποκτούν μόνιμα ψυχικά τραύματα. Οι έρευνες αποδεικνύουν ότι τα παιδιά βιώνουν ως περισσότερο τραυματικές τις καταστάσεις που οδηγούν στο διαζύγιο απ' ό,τι το ίδιο το διαζύγιο, που είναι εξιλέωση από μια τραυματική κατάσταση.
Σχέσεις βίας
Από την Ελένη Μοσχονά, Ψυχίατρο - Ψυχοθεραπεύτρια
Στην ψυχολογία δεν υπάρχουν διαχωρισμοί στον ορισμό του «βίαιου» άνδρα ή της «βίαιης» γυναίκας αλλά τύποι προσωπικοτήτων που δυνητικά μπορούν να γίνουν βίαιοι, όπως και τύποι σχέσεων που δημιουργούν δυναμικές για την ανάπτυξη του φαινομένου της κακοποίησης. Στις σχέσεις βίας, το ζευγάρι συνήθως λειτουργεί ως μέρος ενός αναπόσπαστου δίπολου «θύμα - θύτης», «καταπιεστής - καταπιεζόμενος». Η ανατροφοδότηση είναι διαρκής, σαν να συμπληρώνει ή να έχει ανάγκη ο ένας τον άλλον, πράγμα που φαίνεται παράλογο στον παρατηρητή. Οι σχέσεις αυτές δημιουργούνται και συντηρούνται από εσωτερικές ψυχικές αδυναμίες. Οπως είναι και οι αντιλήψεις που έχει κάποιος για τον εαυτό του -χαμηλή αυτοεκτίμηση, ανωριμότητα, έλλειψη ικανοποίησης, ευθραυστότητα της συναισθηματικής σφαίρας. Η βία, λεκτική και σωματική, καθώς και η υιοθέτηση του παθητικού μοντέλου συμπεριφοράς, ενδέχεται να αποτελούν μέσο καθώς και μοντέλο επικοινωνίας και συμπεριφοράς από τη γονεϊκή οικογένεια. Αν και δεν είναι εύκολο να οριστούν σε κατηγορίες οι γυναίκες που κακοποιούν τους συντρόφους τους, εμφανίζουν χαρακτηριστικά που εμπίπτουν σε τρεις μεγάλες ομάδες:
Μη ρεαλιστικές προσδοκίες. Γυναίκες που έχουν απαιτήσεις και προσδοκίες μη ρεαλιστικές συχνά βιώνουν επεισόδια κατάθλιψης, άγχους, ματαίωσης, είναι ευερέθιστες και όλα αποδίδονται στη συμπεριφορά του «άλλου». Η κατάστασή τους είναι αποτέλεσμα εσωτερικής αδυναμίας, ανασφαλειών, συναισθηματικών προβλημάτων και τραυμάτων, πιθανώς από την παιδική ηλικία. Θεωρούν τον σύντροφό τους υπεύθυνο για ό,τι αισθάνονται, πράγμα που απαγορεύει την ανάληψη ευθύνης για τη ζωή και τα προβλήματά τους. Πιστεύουν και ελπίζουν ότι «εκείνος» μπορεί να κάνει κάτι για να αισθανθούν καλύτερα. Και όταν αυτό δεν συμβαίνει, αισθάνονται διπλά ματαιωμένες και θεωρούν ότι ο σύντροφός τους το κάνει επίτηδες. Ο θυμός είναι αναπόφευκτος!
Κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών είναι η συχνότερη αιτία και αφορμή για ξέσπασμα βίας. Ο μειωμένος έλεγχος της πραγματικότητας τις κάνει εύθικτες, δημιουργούν παρεξηγήσεις και συχνά λύνουν τα προβλήματα με βία.
Ψυχολογικές διαταραχές. Η Μεταιχμιακή (Borderline) Διαταραχή Προσωπικότητας είναι μια κατηγορία ψυχικής διαταραχής που αφορά κυρίως τον γυναικείο πληθυσμό (1-2%). Στις βίαιες συντρόφους, το ποσοστό που αναγνωρίζεται με αυτή τη διαταραχή είναι 50%.
Ανδρες και γυναίκες παραμένουν σε τέτοιες σχέσεις για πολλούς και διαφορετικούς λόγους:
Προστασία των παιδιών. Οι κακοποιημένοι άνδρες φοβούνται να αφήσουν τα παιδιά τους με τη γυναίκα που επιδεικνύει βίαιες συμπεριφορές. Φοβούνται ότι, αν φύγουν, η σύζυγος θα τους διαβάλει στα παιδιά ως «κακούς» γονείς.
Ενοχή. Κάποιοι πιστεύουν ότι φταίνε οι ίδιοι ή ότι αξίζουν τέτοια συμπεριφορά. Εχουν και αυτοί μη ρεαλιστική αντίληψη: ότι μπορούν και πρέπει να κάνουν κάτι για να βελτιώσουν τη σχέση.
O φόβος της ανεξαρτησίας. Οταν ο κακοποιημένος άνδρας είναι νοητικά, συναισθηματικά ή οικονομικά εξαρτώμενος από τη σύντροφό του. Η ιδέα του χωρισμού τού δημιουργεί συναισθήματα θλίψης και άγχους. Στα βίαια ζευγάρια υπάρχει «εξάρτηση» του ενός από τον άλλον.
Πηγή
Τώρα που άρχισε να βγάζει και πιο πολλά λεφτά από μένα, με έχει τσακίσει. Εγώ τα κάνω όλα στο σπίτι αλλά ποτέ δεν τα κάνω σωστά. Ναι, ντρέπομαι τους φίλους, την οικογένειά μου και τους γείτονες που μας ακούνε. Αλλά τι να κάνω; Εχω ένα παιδί. Εγώ φταίω, που δεν της το έκοψα μαχαίρι από την αρχή. Αυτό μου λένε όλοι. Προσπάθησα αλλά μάλλον δεν ήμουν αρκετά αυστηρός. Ποτέ δεν σήκωσα χέρι πάνω της. Είμαι ήρεμος άνθρωπος. Μπορεί να τη θυμώνει κι αυτό... Τώρα απλώς συγκατοικούμε. Ξεκίνησα το διαζύγιο και θα διεκδικήσω την επιμέλεια του παιδιού μου. Ομως, μάλλον δεν θα μου το δώσουν και με απειλεί ότι θα το βλέπω μόνον τις Κυριακές. Κατά βάθος, θα ήθελα να αλλάξουν τα πράγματα μεταξύ μας. Ντρέπομαι όταν συζητάω γι' αυτά, νιώθω οργή και αγανάκτηση. Στη δουλειά μου έχω γίνει ευερέθιστος και επιθετικός. Φοβάμαι μη χειροδικήσω καμιά μέρα. Οι περισσότεροι φίλοι μου «τρώνε» μεγάλη πίεση από τις γυναίκες τους. Και είναι καλές κοπέλες, τις ξέρω...».
Γιάννης, 36 χρόνων
Άκουγα τον Γιάννη όση ώρα μού περιέγραφε το χρονικό της κακοποίησης από τη γυναίκα του και δεν κατάφερνα να βγάλω από το μυαλό μου όλες αυτές τις τηλεοπτικές εκπομπές, τα άρθρα, τις έρευνες, τις γραμμές βοήθειας, τα διαφημιστικά σποτ κοινωνικών μηνυμάτων, τις καμπάνιες ευαισθητοποίησης που κατά καιρούς έχουμε όλοι δει, με πρωταγωνίστριες αποκλειστικά γυναίκες. Σκεφτόμουν επίσης ότι αν δεν είχε πέσει στα χέρια μου η έρευνα του επίκουρου καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Ευστράτιου Παπάνη, με θέμα την κακοποίηση των ανδρών από τις συντρόφους τους, ίσως και να μην πίστευα -από καθαρά γυναικεία αλληλεγγύη- όσα μου έλεγε ή το πολύ πολύ να τον είχα ως μεμονωμένο περιστατικό. Ηξερα, όμως, ήδη ότι, σύμφωνα με την έρευνα, ο Γιάννης ανήκει στο 89,3% των παντρεμένων ανδρών που πέφτει θύμα ψυχολογικής ή και σωματικής βίας από τις συντρόφους τους. Η συγκεκριμένη έρευνα, επιχειρώντας να δει πίσω από τις κλειστές πόρτες των ζευγαριών, φέρνει στην επιφάνεια ένα καλά κρυμμένο μυστικό, ένα θέμα ταμπού για την ελληνική κοινωνία: τους άνδρες-θύματα.
Οι αριθμοί που σοκάρουν
Σύμφωνα με την έρευνα, από το 89,3% των ανδρών που δηλώνει κακοποίηση, το 12,7% χρειάστηκε να καταφύγει σε νοσοκομείο λόγω των τραυμάτων ενώ το 23% επιτιθέμενων γυναικών ανέφερε ότι σκόπευε τον σοβαρό τραυματισμό τους. Στην Ελλάδα μπορεί αυτή να είναι μια από τις πρώτες σχετικές έρευνες που έχουν γίνει, όμως, ήδη από το 1974 ανάλογες κοινωνιολογικές έρευνες είχαν διαπιστώσει ότι οι άνδρες σύζυγοι έπεφταν θύματα βίας σχεδόν με την ίδια συχνότητα όσο και οι γυναίκες. Το 1994 στις ΗΠΑ 167.000 άνδρες κατήγγειλαν ότι είχαν δεχτεί σωματική βία από τις συντρόφους τους και πολύ περισσότεροι παραδέχτηκαν ότι έχουν βιώσει παρόμοια περιστατικά, τα οποία δεν ανέφεραν για να μη γελοιοποιηθούν.
«Σιλάνς, Παναγιωτάκη!»
Η σωματική κακοποίηση είναι εύκολα αναγνωρίσιμη. Δεν ισχύει όμως το ίδιο και για την ψυχολογική-συναισθηματική κακοποίηση. Οι συνεχείς προσβολές, οι απειλές για τη ζωή ή τη σωματική ακεραιότητα, η υπερβολική ζήλια και η κτητικότητα, οι φωνές, η διαρκής γκρίνια, οι ειρωνείες, η γελοιοποίηση μπροστά σε άλλους, ο οικονομικός έλεγχος, η αποκοπή του συντρόφου από συγγενείς και φίλους, η άσκηση ελέγχου σε κάθε πτυχή της ζωής του, η υποτίμηση, οι κατηγορίες και η απόδοση ευθυνών, η αδιαφορία και τα ψέματα, είναι κάποιες από τις εκφράσεις της. Ο καρτερικός Παναγιωτάκης της «Μαντάμ Σουσού» και ο φοβισμένος Ζαχαρίας της «Χοντρής του Θησαυρού» μπορεί να είναι καρικατούρες συζύγων-θυμάτων που μας προκαλούν γέλιο, όμως, όσοι υφίστανται ψυχολογική κακοποίηση βιώνουν πολύ επώδυνα συναισθήματα. Νιώθουν στρες, φόβο, αγωνία, πανικό, σύγχυση, κατάθλιψη, συναισθηματικό πάγωμα, αισθήματα αχρηστίας, ενοχής, ντροπής, έχουν κενά μνήμης και διαστρεβλωμένη αντίληψη του χρόνου.
Με τον καιρό, αυτές οι δυσάρεστες συναισθηματικές εμπειρίες αρχίζουν να εκφράζονται στην καθημερινότητα με συμπτώματα όπως άστατες αντιδράσεις, έλλειψη ενδιαφέροντος, υπερβολική εξάρτηση από τον θύτη, απομόνωση, άγχος για επιστροφή στο σπίτι, διαταραχές ύπνου, αυξανόμενη χρήση και εξάρτηση αλκοόλ και ουσιών, ανεξήγητους σωματικούς πόνους, διατροφικές διαταραχές ως και τάσεις αυτοκτονίας.
Αναπαραγωγή ενός κακού μοντέλου
Η έρευνα των Follingstad (1991) έδειξε ότι τα φαινόμενα της ανδρικής κακοποίησης δεν οφείλονται σε αυτοάμυνα αλλά έχουν τα χαρακτηριστικά κανονικής επίθεσης, που αποδίδεται στον θυμό, στην εκδίκηση, στην αδυναμία έκφρασης των συναισθημάτων, στην άσκηση εξουσίας, στη ζήλια, στην έλλειψη κατανόησης, στο άγχος και στη διεκδίκηση του ελέγχου. Για ποιον λόγο όμως οι γυναίκες, σύμφωνα με τις έρευνες, αναπαράγουν ένα κακό ανδρικό πρότυπο συμπεριφοράς και γιατί διπλασιάζουν τη συχνότητα των βίαιων συμπεριφορών τους ανά δεκαετία; Η κοινωνιολόγος-ψυχαναλύτρια Σοφία Μωραΐτου εξηγεί: «Η γυναίκα κέρδισε μια θέση στην αγορά εργασίας χωρίς να έχει αλλάξει το κοινωνικοοικονομικό σύστημα. Αλλαξαν όμως οι επιμέρους ρόλοι. Η γυναίκα της δεκαετίας του 1950 ήταν μεν καταπιεσμένη αλλά ήταν και προστατευμένη.
Για την επιβίωσή της φρόντιζαν οι άλλοι. Τώρα, είναι εκτεθειμένη στη βία της καθημερινής επιβίωσης. Εκτός από το σπίτι και τα παιδιά συμμετέχει στα άγχη, στις αγωνίες και στις ματαιώσεις μιας ζωής συχνά διαφορετικής από αυτήν που ονειρεύτηκε. Ετσι γίνεται και εκείνη βίαιη. Το στερεότυπο της «γκρινιάρας», «υστερικής» γυναίκας που οι άνδρες, λόγω δικής τους υπεροχής, έβλεπαν ως «χαριτωμένη» και αποδέχονταν με συγκατάβαση, τώρα παίρνει άλλη μορφή. Γίνεται η γυναίκα που ασκεί ψυχολογική βία, λέει λόγια απρεπή, βρίζει, φωνάζει, υποτιμά και απειλεί. Σχετίζεται με άνδρες που και αυτοί έχουν χάσει τα προνόμια των πρότερων ρόλων τους, που συχνά βγάζουν λιγότερα από εκείνες και που τα πρότυπα με τα οποία μεγάλωσαν έχουν καταλυθεί».
Σπάζοντας τον «άρρωστο κύκλο»
«Ημασταν ένα χαρούμενο ζευγάρι, μέχρι που έμεινε έγκυος. Τότε άρχισε να της βγαίνει ανταγωνισμός μαζί μου, λες και έπρεπε να πάψω να υπάρχω επειδή θα κάναμε παιδί. Εγινε υστερική, επιθετική, με υποτιμούσε, μέχρι που άρχισε και να χειροδικεί εναντίον μου εκμεταλλευόμενη την εγκυμοσύνη της. Αυτά συνεχίστηκαν και μετά τη γέννηση του παιδιού μας. Ενιωθα απελπισία και απόγνωση για το παιδί μου. Μου πήρε τρία χρόνια αλλά τελικά κατάφερα κι έφυγα από αυτή τη σχέση. Εκτοτε δεν ασχολήθηκα ξανά μαζί της, παρ' όλο που έκανε πολλές προσπάθειες να με θυμώνει και να μπερδεύει τη σχέση μου με τον γιο μου. Βία είχαμε βιώσει και οι δύο από τις οικογένειές μας, οι πατεράδες μας είχαν συχνά βίαια ξεσπάσματα. Πιστεύω ότι η επιθετικότητα και η βία είναι θέμα οικογενειακής κουλτούρας, βιωμάτων, ότι «διδάσκεται» από γενιά σε γενιά και ότι πρέπει να συνηγορούν δύο για την ύπαρξή της. Εγώ δεν ήθελα να συντηρήσω τέτοιες καταστάσεις και προτίμησα να φύγω. Το παιδί μου δεν το έχασα, αλλά το στερήθηκα και αυτό ήταν τεράστιο κόστος. Σήμερα είμαι πολύ υπερήφανος που κατάφερα να πω «όχι άλλο» σπάζοντας αυτόν τον «άρρωστο κύκλο» και να δώσω ένα παράδειγμα αξιοπρέπειας στον γιο μου».
Κώστας, 42 χρόνων
Στην ψυχολογική βία που αντιμετωπίζουν οι διαζευγμένοι ή οι εν διαστάσει άνδρες περιλαμβάνεται και το σύνδρομο της γονικής αποξένωσης, όπου η γυναίκα στρέφει τα παιδιά εναντίον του πατέρα. Οι μητέρες αναλαμβάνουν την κηδεμονία των παιδιών στο 87,1% των περιπτώσεων, έναντι του 12,9% των πατεράδων. Μία από τις βασικές δικαιολογίες που χρησιμοποιούν τα ζευγάρια προκειμένου να μη χωρίσουν είναι τα παιδιά. Ομως τα παιδιά που είναι μάρτυρες ενός καθημερινού βασανιστηρίου, ακόμη κι αν τα ίδια δεν υφίστανται σωματική βία, αποκτούν μόνιμα ψυχικά τραύματα. Οι έρευνες αποδεικνύουν ότι τα παιδιά βιώνουν ως περισσότερο τραυματικές τις καταστάσεις που οδηγούν στο διαζύγιο απ' ό,τι το ίδιο το διαζύγιο, που είναι εξιλέωση από μια τραυματική κατάσταση.
Σχέσεις βίας
Από την Ελένη Μοσχονά, Ψυχίατρο - Ψυχοθεραπεύτρια
Στην ψυχολογία δεν υπάρχουν διαχωρισμοί στον ορισμό του «βίαιου» άνδρα ή της «βίαιης» γυναίκας αλλά τύποι προσωπικοτήτων που δυνητικά μπορούν να γίνουν βίαιοι, όπως και τύποι σχέσεων που δημιουργούν δυναμικές για την ανάπτυξη του φαινομένου της κακοποίησης. Στις σχέσεις βίας, το ζευγάρι συνήθως λειτουργεί ως μέρος ενός αναπόσπαστου δίπολου «θύμα - θύτης», «καταπιεστής - καταπιεζόμενος». Η ανατροφοδότηση είναι διαρκής, σαν να συμπληρώνει ή να έχει ανάγκη ο ένας τον άλλον, πράγμα που φαίνεται παράλογο στον παρατηρητή. Οι σχέσεις αυτές δημιουργούνται και συντηρούνται από εσωτερικές ψυχικές αδυναμίες. Οπως είναι και οι αντιλήψεις που έχει κάποιος για τον εαυτό του -χαμηλή αυτοεκτίμηση, ανωριμότητα, έλλειψη ικανοποίησης, ευθραυστότητα της συναισθηματικής σφαίρας. Η βία, λεκτική και σωματική, καθώς και η υιοθέτηση του παθητικού μοντέλου συμπεριφοράς, ενδέχεται να αποτελούν μέσο καθώς και μοντέλο επικοινωνίας και συμπεριφοράς από τη γονεϊκή οικογένεια. Αν και δεν είναι εύκολο να οριστούν σε κατηγορίες οι γυναίκες που κακοποιούν τους συντρόφους τους, εμφανίζουν χαρακτηριστικά που εμπίπτουν σε τρεις μεγάλες ομάδες:
Μη ρεαλιστικές προσδοκίες. Γυναίκες που έχουν απαιτήσεις και προσδοκίες μη ρεαλιστικές συχνά βιώνουν επεισόδια κατάθλιψης, άγχους, ματαίωσης, είναι ευερέθιστες και όλα αποδίδονται στη συμπεριφορά του «άλλου». Η κατάστασή τους είναι αποτέλεσμα εσωτερικής αδυναμίας, ανασφαλειών, συναισθηματικών προβλημάτων και τραυμάτων, πιθανώς από την παιδική ηλικία. Θεωρούν τον σύντροφό τους υπεύθυνο για ό,τι αισθάνονται, πράγμα που απαγορεύει την ανάληψη ευθύνης για τη ζωή και τα προβλήματά τους. Πιστεύουν και ελπίζουν ότι «εκείνος» μπορεί να κάνει κάτι για να αισθανθούν καλύτερα. Και όταν αυτό δεν συμβαίνει, αισθάνονται διπλά ματαιωμένες και θεωρούν ότι ο σύντροφός τους το κάνει επίτηδες. Ο θυμός είναι αναπόφευκτος!
Κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών είναι η συχνότερη αιτία και αφορμή για ξέσπασμα βίας. Ο μειωμένος έλεγχος της πραγματικότητας τις κάνει εύθικτες, δημιουργούν παρεξηγήσεις και συχνά λύνουν τα προβλήματα με βία.
Ψυχολογικές διαταραχές. Η Μεταιχμιακή (Borderline) Διαταραχή Προσωπικότητας είναι μια κατηγορία ψυχικής διαταραχής που αφορά κυρίως τον γυναικείο πληθυσμό (1-2%). Στις βίαιες συντρόφους, το ποσοστό που αναγνωρίζεται με αυτή τη διαταραχή είναι 50%.
Ανδρες και γυναίκες παραμένουν σε τέτοιες σχέσεις για πολλούς και διαφορετικούς λόγους:
Προστασία των παιδιών. Οι κακοποιημένοι άνδρες φοβούνται να αφήσουν τα παιδιά τους με τη γυναίκα που επιδεικνύει βίαιες συμπεριφορές. Φοβούνται ότι, αν φύγουν, η σύζυγος θα τους διαβάλει στα παιδιά ως «κακούς» γονείς.
Ενοχή. Κάποιοι πιστεύουν ότι φταίνε οι ίδιοι ή ότι αξίζουν τέτοια συμπεριφορά. Εχουν και αυτοί μη ρεαλιστική αντίληψη: ότι μπορούν και πρέπει να κάνουν κάτι για να βελτιώσουν τη σχέση.
O φόβος της ανεξαρτησίας. Οταν ο κακοποιημένος άνδρας είναι νοητικά, συναισθηματικά ή οικονομικά εξαρτώμενος από τη σύντροφό του. Η ιδέα του χωρισμού τού δημιουργεί συναισθήματα θλίψης και άγχους. Στα βίαια ζευγάρια υπάρχει «εξάρτηση» του ενός από τον άλλον.
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου